Jakie choroby może wywołać ukąszenie przez kleszcza?

Ukąszenie kleszcza jest niemal niewyczuwalne - nie boli, zazwyczaj nie swędzi, jak to bywa w przypadku ukąszeń innych owadów.

Mimo to spotkanie z tym pajęczakiem może mieć bardzo przykre konsekwencje dla zdrowia. Dlatego warto wiedzieć, czym może grozić kontakt z kleszczem, w jaki sposób bezpiecznie go usunąć, kiedy wybrać się do lekarza i po czym poznać wywoływane przez kleszcze dolegliwości. Kleszcze mogą być nosicielami wielu chorób, jednak na terenie Polski i Europy znaczenie epidemiologiczne mają jedynie borelioza i odkleszczowe zapalenie mózgu, jako najczęściej występujące. Wzrost zachorowań na obie te choroby obserwuje się w miesiącach letnich oraz na jesieni, kiedy też więcej osób narażonych jest na ukąszenia przez kleszcze. Obie choroby są bardzo poważne i należy maksymalnie zminimalizować ryzyko zarażenia. Trzeba jednak wiedzieć, jak wyglądają pierwsze objawy obu dolegliwości, by w razie ich
wystąpienia natychmiast skonsultować się z lekarzem. W przypadku zakażenia boreliozą, symptomatycznym objawem jest rumień wędrujący. W miejscu ukąszenia pojawia się wówczas zaczerwienienie w postaci plamy z charakterystycznym czerwonym brzegiem
i przejaśnieniem w środku. W ciągu kilku dni do kilku tygodni plama może się powiększać tworząc kolisty kształt, po czym zazwyczaj samoistnie znika. Zmianom na skórze może towarzyszyć ból, gorączka i uczucie rozbicia. Pojawienie się rumienia traktuje się często jako wyznacznik zakażenia, dlatego w większości przypadków potwierdzenie infekcji w badaniu serologicznym nie jest konieczne. Jednak u ok. 30 proc. pacjentów takie dolegliwości nie występują i wówczas – podejrzewając chorobę – lekarz może zalecić wykonanie diagnostyki laboratoryjnej. Z lekarzem warto skonsultować się właściwie po każdym ukąszeniu kleszcza. Tym bardziej, że objawy kliniczne boreliozy zależą od jej lokalizacji narządowej (umiejscowienia). Dolegliwości mogą być zróżnicowane i pojawiać się w różnym czasie od ukąszenia. To specjalista określi dalszy sposób postępowania – zaleci ewentualne badania diagnostyczne i leczenie. W przypadku typowej dolegliwości towarzyszącej zakażeniu, jakim jest rumień wędrujący, diagnostyka serologiczna zwykle jest zbędna. Jeśli objawy są nietypowe (inne postacie boreliozy), badanie może być pomocne w zidentyfikowaniu choroby.
Borelioza, którą może wywołać ukąszenie kleszcza, jest groźna chorobą wielonarządową, wywoływaną przez bakterię krętka Borrelia burgdorferi. Zakażenie następuje w wyniku bezpośredniego kontaktu z zainfekowanym kleszczem i przedostania się jego wydzielin do krwi człowieka. Chorobę leczy się antybiotykami. Trudno jest jednak monitorować skuteczność terapii, ponieważ przeciwciała specyficzne dla boreliozy mogą być obecne we krwi na długo po tym, jak pacjent dojdzie do zdrowia borelioza może przejść w formę przewlekłą i negatywnie oddziaływać na stawy, układ nerwowy oraz serce. Powikłaniami po boreliozie może być przewlekłe zapalenie stawów, bóle głowy, porażenie mięśni twarzy, drętwienia, osłabienie lub niedowłady kończyn, a nawet zaburzenia psychiczne. Z drugiej strony u części pacjentów choroba może przebiegać bezobjawowo, jedynym zaś potwierdzeniem przebycia zakażenia są dodatnie odczyny serologiczne.  Drugim zagrożeniem ze strony tych małych pajęczaków jest odkleszczowe zapalenie mózgu. Objawy infekcji
w pierwszym etapie przypominają dolegliwości towarzyszące grypie - gorączka, bóle mięśni
i stawów, ogólne rozbicie i przygnębienie, bóle głowy. W późniejszej fazie choroba atakuje układ nerwowy. Niestety nie ma skutecznego leku na tą chorobę i w 1-2 proc. przypadków ma ona groźne powikłania, a w niektórych sytuacjach może nawet skutkować śmiercią. Większość chorych dochodzi jednak do zdrowia. Brak skutecznej terapii nie znaczy jednak, że jesteśmy wobec choroby zupełnie bezsilni. Na odkleszczowe zapalanie mózgu można się bowiem zaszczepić. Szczepienia są zalecane osobom udającym się w obszary endemiczne tzn. takie, na których stwierdzono występowanie choroby. W Polsce zachorowania są nieliczne mimo powszechnego występowania kleszczy.

Należy pamiętać, że nie każde spotkanie z kleszczem musi się skończyć chorobą. Część
z tych zwierząt nie jest nosicielami groźnych bakterii czy wirusów, a czasem kleszcze nie przebywają w ciele na tyle długo, by mogło dojść do infekcji.  Nie wiadomo dokładnie jak długo kleszcz musi być wbity w ciało człowieka, by doszło do zakażenia. Wiadomo jednak, że im krótszy czas, tym mniejsze ryzyko zakażenia przenoszonymi przez te pajęczaki chorobami.

Niektóre źródła podają, że ryzyko zakażenia zwiększa się, jeśli kleszcz przebywa w ciele dłużej niż 24-48 godzin. Jednak może ono wzrastać także w sytuacji podejmowania nieumiejętnych prób wyciągnięcia pajęczaka ze skóry, a w szczególności smarowania go tłuszczem czy spirytusem, przypalania oraz wykręcania - zwraca uwagę mgr Małgorzata Sacewicz. Bezpieczne i skuteczne usunięcie kleszcza to sprawa bardzo istotna. Optymalnie jest poprosić o pomoc personel medyczny, jeśli jednak nie ma takiej możliwości można to zrobić samodzielnie, chwytając kleszcza pęsetą jak najbliżej skóry i wyrywając go energicznie. Należy unikać smarowania go tłustymi substancjami czy spirytusem (kleszcz w reakcji obronnej produkować może większe ilości śliny czy zwymiotować), wykręcania (może skutkować urwaniem odwłoka – główka pozostaje wówczas nadal w ciele) czy podpalania. Ranę pozostałą po ugryzieniu należy zdezynfekować. Można też skorzystać z dostępnego obecnie w większości aptek, specjalnego zestawu do usuwania kleszczy. 

mgr Małgorzata Sacewicz
koordynator Sekcji Oświaty Zdrowotnej
i Promocji Zdrowia